Ga maar eens zitten onder de Geboden Linde, de omvangrijkste boom op de Vrijthof en laat je blikken dwalen. Op de plek waar je nu zit werd eens recht gesproken en werden criminelen, of mensen waarvan men het dacht, veroordeeld tot de strop, of nog erger tot radbraken. Maar nu leven wij in zachtmoedigere tijden - althans hier dan - en kunnen wij in alle rust genieten van een mooie plek, misschien wel de mooiste, van de streek. Als je rondkijkt op de Vrijthof zie je zoveel bijzondere zaken en trekt zelfs de geschiedenis van het dorp aan je oog voorbij.

door Kees van Kemenade

Ons plein ligt in de schaduw van de Beekse toren, gebouwd aan het einde van de Middeleeuwen. Een stoere kerktoren van baksteen met tufsteen dat van ver moest worden aangevoerd. De spits is toch wel heel bijzonder met een, van onder naar boven, appel, lantaarn en peer. Zoiets zie je nergens in ons land. Je kunt hem ook beklimmen en dan zie je vanaf vijftig meter hoogte hoe mooi groen de omgeving is. Onderweg naar boven passeer je de klokkenzolder met de luidklokken die lief en leed verkondigen. De begrafenisklokken worden geluid door dames uit het dorp; hun voorrecht. Van boven zie je nóg een kerkje, dat van de protestanten. Toen ze ruim twee eeuwen geleden de grote St. Petruskerk moesten teruggeven aan de katholieken, liet koning Lodewijk Napoleon dit voor hen bouwen.

Rond de muziekkiosk

Midden op de Vrijthof staat een kiosk. Toen het verkeerslawaai de rust van het plein nog niet verstoorde, kon je hier de concerten horen van de plaatselijk muziekgezelschappen. Harmonie Concordia liet deze bouwen bij het eeuwfeest in 1939. Hij dient nu voor alle mogelijke zaken: toneel, sportevenementen en soms zelfs als hangplek voor jongeren. Onze blik valt, richting de muziekkiosk, ook op een borstbeeld van een indrukwekkende man. Het is Anton van Duinkerken, ooit een gevierd schrijver en ereburger van Hilvarenbeek. Hij zat in het bestuur van een invloedrijke culturele vereniging die elk jaar hier de Groot-Kempische Cultuurdagen organiseerde voor kunstenaars, politici en geleerden van weerszijden van de grens. Daar rest nog een klein beeldje van, aan de noordkant van de toren, je kunt het precies zien. Het is de heilige Clara, de patroonheilige voor goed weer. De cultuurdragers waren een kwart eeuw lang gezegend met prachtig weer en dit was hun dank. Men hangt hier nog regelmatig een worst aan Clara, om bij een evenement opnieuw voor mooi weer te zorgen. Een beetje folklore, want niemand gelooft dat het echt helpt.

Vroegere grootheid

Achter de kiosk rijst het gemeentehuis op, gebouwd aan het einde van de jaren veertig van de vorige eeuw. Het staat op de Hoge Zij van de Vrijthof. Dit gemeentehuis ziet er veel ouder uit, alsof het stamt uit het einde van de Middeleeuwen, met torens, een luidklok, vensters, een binnenplaats. Architect Bedaux heeft expres de sfeer van het oude hertogdom Brabant willen oproepen, toen dit dorp een belangrijke plaats was, op kerkelijk gebied, maar ook gelegen aan de oude hoofdweg van ‘s-Hertogenbosch naar de hoofdstad Brussel. Die weg loopt net voor de protestantse kerk langs. Er lagen daarom hier heel wat herbergen voor de kooplieden die Hilvarenbeek passeerden. Als je direct rondwandelt, kun je nog een steen zien in een muur van De Engel, een van de herbergen. Er staan veel beeldhouwwerken op ons plein, elk met een eigen verhaal. Het oorlogsmonument, met de vogel Feniks die herrijst uit zijn as. De burgerslachtoffers staan op een plaquette vermeld; aan de voet ligt een steen ter herinnering aan het Joodse meisje Alida Lion, dat stierf in een Duits vernietigingskamp.

Geurende lindenbloesems

Het groene plein is omzoomd met lindenbomen. Er staat er eentje in het midden, die werd geplant bij vijfentwintigjarig jubileum van koningin Wilhelmina in 1923. De lindes zorgen voor een aangename zoete geur als zij in de zomer bloesems dragen. Dan is het zitten in de schaduw van de Geboden Linde nog veel leuker. Maar misschien is het tijd om op te stappen en even rond te wandelen, want alle zijstraatjes hebben ook hun aantrekkelijkheden. Het moderne culturele centrum, dat genoemd is naar het abele spel uit de Middeleeuwen, Elckerlyc, bereikbaar via het smalle weggetje naast het gemeentehuis. Of het pad tussen de St. Petrus en de gelijknamige herberg. Daar zie je het abstracte monument voor Dr. P.C. de Brouwer, een eeuw geleden de geleerdste man van Hilvarenbeek en geacht katholiek emancipator. Kijk tot slot ook nog even omhoog: daar hangt aan de rand van het stenen gedeelte van de toren een groot vogelnest. Het is de woning van de slechtvalk, die hier de opdracht heeft schadelijke duiven en kauwen weg te houden van de stenen en het cement van dit monument.