Tijdens haar artistieke leven zocht de Hilvarenbeekse schilderes Toos Gussen (1933-2015) nooit opzichtig naar erkenning, daar was ze veel te bescheiden voor. Reden temeer om haar en haar prachtige werk alsnog voor het voetlicht te halen, zo vinden kunstenaars Gunilla Castelein en Louis de Groot en de voormalige buurvrouwen van Toos Gussen, Godelieve Kuijpers en Margriet Storms. Onder de paraplu van de Werckwinckel vindt dit eerbetoon plaats van 17 augustus tot 15 september in Cultureel Centrum Elckerlyc.

door Rens van Ginneken

Ondanks haar schilderwerk van hoog niveau en haar grote productiviteit was Toos Gussen in Hilvarenbeek niet héél bekend. Ook was het allerminst haar bedoeling om veel werk te verkopen. Naar verluidt raakte ze ooit over verkoop van haar werk nogal gedesillusioneerd, toen een galeriehouder een werk van haar te koop aanbood voor beduidend veel meer dan Gussen er van hem voor had gekregen. Margriet Storms vertelt: “Ze was vooral van binnen uit geïnspireerd en voor haar eigen plezier met de kunst bezig. Ze exposeerde maar zelden. Maar wat een kunstschat laat ze na!” Precies daarom vindt de ‘gelegenheidscommissie’ Castelein, De Groot, Storms en Kuijpers het nu meer dan terecht om Gussen postuum te eren met deze grote solo-expositie.

Enorme ontwikkeling

Toos Gussen was voornamelijk autodidact en bleef tot haar pensioen werkzaam als logopediste en leerkracht op een school voor moeilijk lerende kinderen in Tilburg. Ze was als kunstenaar dus amateur, maar wel van een zeer uitzonderlijk niveau, aldus Gunilla Castelein. “Ze heeft zich door de jaren heen echt enorm ontwikkeld, iets wat tijdens de expositie mooi zichtbaar gemaakt zal worden. Ze maakte als leerkracht al prachtige bordtekeningen, waarvan helaas niets is vastgelegd voor zover we weten. Haar artistieke talent werd op school ontdekt en ze werd in contact gebracht met Zuster Jezuelda, een kunstenares en kloosterlinge, die haar talent zag en haar aanmoedigde verder te gaan op het kunstzinnige vlak. Verder was de hedendaagse topkunstenaar Henk Helmantel een belangrijke inspiratiebron voor Toos, evenals de bekende Ans Markus, van wie Toos les heeft gehad in Udenhout. Gaandeweg zie je haar zeer verfijnde werk ontstaan, soms portretten in opdracht, of landschapstaferelen, maar vooral stillevens. Laag, op laag schilderde ze, resulterend in vele herkenbare werken. Ze ontwikkelde echt een meesterhand in het fijnschilderen”.

Goede band met Ans Markus

“Je hoeft absoluut geen kunstkenner te zijn om te kunnen constateren hoe knap het werk van Toos Gussen gemaakt is. De detaillering in het werk is zo ontroerend mooi opgezet, dat het bijna aanraakbaar wordt, en dat je bij een werk dat enkele sappige perziken toont, daar haast je tanden in wilt zetten’’, vertelt Storms enthousiast. De entourage – schalen en potten bijvoorbeeld – maar ook de schaduwpartijen en vlakverdeling zijn met veel vakmanschap en liefde uitgewerkt. “We weten dat ze er per schilderij zeker vijftig of zestig uur in stak, terwijl het doorgaans geen hele grote werken zijn”, aldus Louis de Groot. “Ook aan het vinden van perfect bijpassende lijsten werd zorg en aandacht besteed, evenals aan het verzamelen van de aansprekende, geschikte attributen: meubilair, serviesgoed, een zandloper. Ze was altijd op zoek naar beelden en inspiratie, en met alle aspecten van de schilderkunst was ze op een zeer professionele manier bezig”, vertelt De Groot. Of Ans Markus haar daarin ook gestimuleerd heeft? “Toos en Ans hadden in ieder geval een zeer goede ‘klik’, het waren in zekere zin wel een beetje dezelfde types en Ans droeg veel van haar kennis graag over aan Toos waarbij Ans het als een goede leermeesteres heel belangrijk vond dat Toos vooral haar eigen stijl behield ”, zo verzekert de Louis. Toos heeft overigens ook aardewerk en verbronsde beelden gemaakt, waarvan er enkele te zien zullen zijn op de expositie.

Tientallen doeken boven water

Toos Gussen woonde vanaf 1966 in Hilvarenbeek aan het Plein 40-45, samen met haar partner Wil Burgmans, die faam verwierf als de eerste vrouwelijke brigadier bij de Tilburgse politie. “Ze werden in het dorp ook wel de Dames Gussen-Burgmans genoemd”, vertelt voormalig buurvrouw Godelieve Kuijpers. “Toen Wil stopte bij de politie stelde ze zich ten doel alles te doen om Toos de gelegenheid te geven zich volledig op haar kunst te kunnen richten. Zo werkten ze geregeld samen in het atelier: dan vervaardigde Wil de ondergrond op de doeken en kon Toos ze afmaken”, aldus Gunilla Castelein. Storms: “In 2015 is Toos al overleden en ze liet veel werken achter, in haar woning en bij veel vrienden en bekenden. Toen ook Wil begin 2023 overleed en hun woning moest worden leeggemaakt ontstond het idee voor deze expositie. Ook schilderijen van Toos uit onze eigen woningen worden bij deze tentoonstelling ingebracht en vervolgens vonden we her en der nog meer doeken. Tot onze vreugde kwamen er zo vele tientallen doeken boven water! Enkele werken zullen bij de expositie te koop worden aangeboden.”

Postuum eerbetoon

“Toos was bepaald geen vrouw van: hier ben ik en kijk eens wat ik kan. Ze geloofde wel in wat ze kon, maar was ook niet ongevoelig voor kritiek. Ze was een zachte, aimabele vrouw, cultuurminnend, vrijgevig en positief ingesteld”, aldus De Groot. “Juist door haar bescheidenheid bij leven is deze expositie postuum als eerbetoon op zijn plaats”, zo besluit Godelieve Kuijpers. “Want het werk van Toos’ meesterhand is het meer dan waard om gezien te worden!”

De expositie Eerbetoon Toos Gussen’’ wordt op zaterdag 17 augustus feestelijk geopend met muzikale begeleiding van violiste Annemieke Corstens. De expositie blijft te zien tot 15 september, tijdens openingstijden van cc Elckerlyc.